چطور بفهمیم یک پیچ چقدر باید محکم بسته شود؟ اینجا است که مفهوم «گشتاور پیچ» (Torque) اهمیت پیدا می‌کند. در این مقاله، همراه با جدول استاندارد گشتاور پیچ، یاد می‌گیریم که چطور با دستان خودمان، اتصالی ایمن و ماندگار ایجاد کنیم.
گشتاور چیست؟
به زبان ساده گشتاور را می‌توان به عنوان قدرت چرخاندن یک جسم حول یک محور در نظر گرفت. به زبان ساده‌تر، گشتاور نشان‌دهنده‌ی میزان نیرویی است که به یک جسم اعمال می‌شود تا آن را به چرخش درآورد.
عوامل موثر بر مقدار گشتاور پیچ
گشتاور پیچ اندازه‌ای از نیروی چرخشی است که برای سفت کردن یک پیچ و مهره به آن وارد می‌شود. مقدار مناسب این نیرو بستگی به چند عامل کلیدی دارد:
- سایز و گرید پیچ و مهره: قطر و جنس پیچ و مهره در میزان تحمل آن در برابر نیروی کششی (استحکام) تاثیر مستقیم دارد.
- نوع ماده‌ی اتصال‌دهنده: اینکه قطعات متصل شونده از چه متریالی ساخته شده‌اند، در میزان نیروی مورد نیاز برای ایجاد اتصال محکم دخیل است.
- نوع روان‌کننده: استفاده از روان‌کننده‌هایی مانند روغن یا گریس، میزان اصطکاک بین پیچ و مهره را کاهش می‌دهد و در نتیجه مقدار گشتاور لازم را کم می‌کند (توجه: باید در جدول استاندارد به این نکته و میزان کاهش نیرو دقت کرد).
جدول استاندارد گشتاور پیچ: راهنمای جامع
به منظور سهولت کار شما، جدولی حاوی اطلاعات گشتاور استاندارد برای پیچ‌های فولادی با گریدهای مختلف (معمولاً بر حسب نیوتن‌متر) ارائه شده است. این جدول با در نظر گرفتن سایز اسمی پیچ (قطر) و گرید آن، مقدار گشتاور لازم برای دستیابی به یک اتصال ایمن را مشخص می‌کند.
نحوه‌ی استفاده از جدول استاندارد گشتاور پیچ
استفاده از جدول کار سختی نیست. کافیست مراحل زیر را دنبال کنید:
- سایز پیچ را مشخص کنید: قطر اسمی پیچ (مثلاً M10) را بر اساس اندازه‌گیری یا اطلاعات فنی قطعه پیدا کنید.
- گرید پیچ را شناسایی کنید: بر روی بدنه‌ی اکثر پیچ‌ها، علامت‌هایی حک شده که گرید آن‌ها را نشان می‌دهد (مثلاً 8.8).
- در جدول، خانه‌ی برخورد سایز و گرید مورد نظر را پیدا کنید. عدد درج شده در این خانه، مقدار گشتاور بر حسب نیوتن‌متر است که باید برای بستن ایمن پیچ اعمال شود.
- از آچار گشتاورسنج (ترکمتر) استفاده کنید: برای اعمال دقیق گشتاور پیچ، از آچار گشتاورسنج (Torque Wrench) با تنظیم مناسب بر اساس مقدار به دست آمده از جدول استفاده کنید.
عواقب ناشی از رعایت نکردن گشتاور پیچ
کم یا زیاد بستن پیچ‌ها می‌تواند پیامدهای جدی به دنبال داشته باشد:
- کم‌بستن پیچ: اتصال ضعیف و لق خوردن قطعات، ایجاد سروصدا، آسیب به رزوه‌ها و در نهایت، شکستن پیچ.
- زیاد بستن پیچ: آسیب به رزوه‌ها، تغییر شکل قطعات، شکستن پیچ و حتی ترک خوردن قطعه‌ی کار.
نکات کلیدی برای بستن ایمن پیچ و مهره
در کنار استفاده از جدول استاندارد گشتاور پیچ، رعایت چند نکته‌ی ساده به شما در ایجاد اتصالی محکم و بادوام کمک می‌کند:
- از آچار مناسب با سایز صحیح استفاده کنید.
- از آچارهای با کیفیت و سالم بهره بگیرید.
- پیچ‌های زنگ‌زده یا آسیب‌دیده را تعویض کنید.
- در صورت نیاز، از واشرهای مناسب استفاده نمایید.
| 12.9 | 10.9 | 9.8 & 8.8 | 4.8 | 4.6 | گرید ها |
| بیشترین گشتاور (نیوتن متر) | بیشترین گشتاور (نیوتن متر) | بیشترین گشتاور (نیوتن متر) | بیشترین گشتاور (نیوتن متر) | بیشترین گشتاور (نیوتن متر) | سایز پیچ ( میلیمتری) |
| 2 | 2 | 1.3 | 0.7 | 0.5 | M 3 |
| 5 | 4.5 | 3 | 1.5 | 1.1 | M 4 |
| 10 | 9 | 6 | 3 | 2.5 | M 5 |
| 18 | 15 | 10 | 5.5 | 4 | M 6 |
| 45 | 35 | 25 | 13 | 9.5 | M 8 |
| 85 | 75 | 50 | 25 | 19 | M 10 |
| 150 | 130 | 85 | 45 | 35 | M 12 |
| 240 | 205 | 140 | 75 | 50 | M 14 |
| 370 | 315 | 215 | 115 | 80 | M 16 |
| 510 | 435 | 305 | 160 | 110 | M 18 |
| 725 | 620 | 435 | 225 | 160 | M 20 |
| 985 | 840 | 590 | 305 | 215 | M 22 |
| 1255 | 1070 | 750 | 390 | 275 | M 24 |
| 1835 | 1565 | 1100 | 565 | 400 | M 27 |
| 2490 | 2130 | 1495 | 770 | 545 | M 30 |
توجه مهم:
- این جدول برای پیچ‌های خشک (بدون روان‌کننده) تنظیم شده است. در صورت استفاده از روان‌کننده (روغن)، باید حدود 10 درصد از مقادیر جدول کسر شود.
- همواره برای اتصالات حساس و حیاتی، به دستورالعمل‌های سازنده‌ی قطعات و ماشین‌آلات مراجعه کنید.